از حمام قدیم تا گرمابه امروز
علی بهروزی
حمام ریشه در تاریخ کهن این مرز و بوم داردو نشانه بارزی از شخصیت ایرانیهاست و یکی از افتخارات مردم ایران است که به ویژه بعد از ظهور اسلام در بحث نظافت به آن توجه جدی و اساسی شده است. ساختمان و بنای حمام روستای سنو از زمان تأسیس تا حدود سال 1360 در محل قدیم آن یعنی بنای واقع در همسایگی منزل آقای یزدانی و منزل آقای سلمانی بوده که هنوز ساختمان آن بصورت فعلی باقی است ترکیب بنای آن از زمانهای قدیم تا سال حدود 1342 با عمق (5/3 متر) در زمین قرار داشت و سقف آن با مصالح قدیم از قبیل سنگ و ساروج بصورت گنبدی پوشش کرده بودند.
حمام دارای 14 پله و یک صحن (سرحمام) که در وسط آن حوضچه ای قرار داشت که این حوضچه بیشتر برای آب کشیدن پاها و لنگ بود. پس از صحن از یک درب ورودی کوتاه وارد صحن اصلی شده که دارای 2 خزینه (خزانه آب) بود و بعداً یک خزینه هم در جوار آن مخصوص زن ساخته شده بود. افراد وسایل خود را بر بقچه ای می بستند و به حمام می رفتند.
حمام قبل از اذان صبح باز می شد و معمولاً مردها تا سر روز از حمام استفاده می کردند و بعد از آن تا ظهر حمام زنانه بوده است.
مردم برای استفاده از خزینه آب و شستشو از دو سه پله بالا می رفتند و از یک درگاهی خود را در خزینه آب می انداختند بطوریکه ممکن بود در یک زمان بیش از 20 تا 30 نفر یکجا داخل خزینه آب قرار می گرفتند وضعیت بهداشتی آب خیلی نامناسب بود، بطوریکه بیماریهایی مانند کچلی و ایجاد دمل بر روی پوس بدن بسیار رایج بوده و مجبور بودند خود را در همان خزینه شسته و آب بکشند. نحوه تأمین آب که از مسیر جوی وسط کوچه به داخل یک حوض که حدود یک فنجان آب ده را در خود جای می داد تأمین می شد.
معمولاً بعلت کار و زحمات زیاد 2 نفرر و یا بیشتر کارهای حمام را اداره می کردند: بعد از ظهر هر روز با ظرف آب را از حوض برداشته و به جوی متصل به خزینه می ریختند وقتی به سطح پایین تر می رسید ظرف آب را از ته حوض دست بدست کرده و به سطح جوی می ریختند.
آب در خزینه از طریق آتش کردن در گلخن (محل آتش) زیر دیگ مسی بزرگ که در کف خزینه کار گذاشته شده بود گرم می شد. تأمین این سوخت که در طول سال استفاده می شد از هیزم و چرخه بوته ای که از صحرا در طول 7 ماه جمع آوری و در یک جا خرمن می کردند بود با توجه به انبوه هیزم ذخیره شده برای پشتوانه کار در روزهای زمستان نیز متصدی حمام به کوه می رفته و بوته هیزم می آوردند. یادآوری می گردد که همه کارهای انجام شده حمام با دست و نیروی انسانی و استفاده از الاغ صورت می گرفت مردم چیزی بعنوان وجه برای استحمام پرداخت نمی کردند.
مزد حمامی در طول یکسال عبارت بود از یک بغل بوته گندم در وقت خرمن ـ مقداری گاورس یا ارزن یک بار الاغ شلغم و در ایام سال نو مقدار یک بشقاب کشمش استک، بشقابی از پلو و خشتلی (رشته) ـ تعدادی گردو این مقدار حق الزحمه با توجه به استطاعت مردم کمتر و بیشتر می شد.
بچه ها بیشتر تا سن 6 ـ 5 سالگی با مادرشان به حمام می رفتند منبع تأمین آب بوسیله وقف نمودن نیم فنجان و یا بیشتر توسط افرادی خیر بود که جهت استفاده در حمام واگذار نموده بودند که مقدار آب موقوفه حمام تقریباً سه و نیم فنجان بوده است. فاضلاب حمام به داخل کوچه تا پایین دست رها می شد که وضعیت غیربهداشتی داشت. حمام قدیمی در سال 1350 رها شده و ساختمان جدید با چهار روش همسطح زمین با مصالح سیمان و آهن و موزاییک ساخته و سوخت آن از هیزم به نفت سیاه تغییر یافت. ساخت بنای جدید توسط ارگانهای دولتی وقت انجام شده حمام بخاطر همسطح بودن با زمین خیلی مساعد نبود و هوای آن معمولاً سرد بوده که با خودیاری مردم با تغییراتی که دوشهای آن در عمق 3 متری صحن حمام قرار گرفت قابل استفاده شد. از آن زمان مزد حمام کردن به پرداخت وجه نقد به مبلغ هر نفر 2 ریال و بعد نفری 5 ریال و برای بچه ها به 2 ریال تغییر یافت ولی عیدی بردن به صورت قدیم کماکان ادامه داشت پس از پیروزی انقلاب اسلامی بنای ساختمان حمام جدید در مکان فعلی کنار جاده ورودی روستا شروع و در سال 1361 در دو قسمت زنانه و مردانه مورد استفاده قرار گرفت سوخت حمام نفت سیاه بوده و هر نفر برای حمام کردن 10 تومان می پرداخت و عیدی از رسومات مردم برداشته شد.کم کم مردم در منازل خود حمام درست کرده و مشتریان حمام بیرون کم و کمتر می شد. در سال 1384 حمام بوسیله صفحات آفتابگیر برای استفاده از انرژی آفتاب و گرم کردن آب مجهز شد که در ایام سرد و ابری جوابگو نبوده و محتاج به سوخت نفتی می باشد. وجود گرمابه عمومی یک ضرورت بوده گر چه مشتریان پر و پا قرص آن کم شده اند. یادآوری اینکه روند اداره حمام در سنو به مراتب از خیلی روستاها بهتر بوده است..
منبع: نشریه چشمه شماره11- فروردین87
کلمات کلیدی :
» نظر