پایگاه اطلاع رسانی باشگاه کشاورزان جوان روستای سنو

این جا «گل»چیدن خلاف نیست، گل چیدن آن هم با دستان پینه بسته در سرمای واپسین روزهای آبان ماه منطقه ای کویری اوج سپاس گزاری است.
این جا آفریدگار با خلق گیاهی عجیب عصاره خوبی ها و زیبایی ها را به کویرنشینان عرضه کرده است.
این جا زعفران کاران ناب ترین غزل های عشق را در باران عطر گل های بنفش زعفران می سرایند و «نابرده رنج گنج میسر نمی شود، مزد آن گرفت جان برادر که کار کرد».
سحرخیزی روستاییان
این جا و این روزها مردم بسیاری از شهرها و روستاهای زعفران خیز به ویژه در استان های خراسان رضوی و جنوبی قبل از طلوع آفتاب با حضور در مزارع به جمع آوری گل های زعفران مشغول می شوند. هنوز چتر سیاه شب بر سر شهر سایه افکنده است که به همراه یک گروه از مردم عازم مزرعه می شوم. کوچه ها و خیابان ها پرتردد است و گرد و خاک کوچه های خاکی حکایت از اوج رفت و آمدها دارد، گرد و غبار به حدی است که گویا مه فضا را پوشانده و فاصله چند قدمی را نمی توان به خوبی دید.
یکی با خودرو سواری، یکی با کامیون، یکی با تراکتور و یکی هم با وانت بار، دیگری با موتورسیکلت و یکی هم با دوچرخه و حتی پیرمردانی با الاغ عازم «صحرا» هستند.
این جا صحرا همان کشت زارها و مزارع اطراف روستا است که بخشی از آن به کشت زعفران اختصاص دارد.
بعد از طی مسافتی به مزرعه می رسیم، کرت های مشخص زمین که گل های غنچه آن در این تاریکی به سختی قابل رویت است. «کربلایی حسن »جلوی پایش را به سختی می بیند اما ثابت و استوار آهسته آهسته گام برمی دارد، شاداب و سرزنده در این تاریکی به صحرا آمده است و در دل خوشحال است که امسال هم توفیق کار در مزرعه و برداشت گل زعفران نصیبش شده است.
موهای جو گندمی و صورت سوخته اش از او یک مرد میانسال نشان می دهد، مردی روستایی، کشاورزی پاک طینت و دستانی که بوی گندم و علف می دهد. سرزنده است و آستین همت بالا زده است تا با حرکات و گفتار شیرینش همراهان را در برداشت محصول روحیه ببخشد.
این جا در سکوت کویر باید هروله کرد، هروله برای جمع کردن گل های ریز و با برکت این جا همه آشنایند و حس آشنایی همه، آن هایی که برای کار و تلاش آمده اند و دستار به کمر بسته اند، با دل هایی به وسعت کار و کوشش، این جا دهکده آشنایی است و عطر زعفران با لب های خندان زن و مرد را به وجد آورده است.
عده ای در این هوای سرد برای گرم کردن دست کارگران آتش روشن کرده اند، از هر گوشه ای از این صحرا صدایی به گوش می رسد. «خدا قوت» کارگران به همکاران خود در مزارع مجاور و آوای رادیوی خودروها در همهمه رفت و آمدها از راه های بین مزارع تماشایی است.
«کربلایی رضا» در این لحظه به سبک قدیمی ها چاوشی می خواند و دل ها را خدایی می کند.
با صلوات بر محمد و آل محمد و سپاس خداوندی، کارگران که اغلب زنان و مردان و اعضای خانواده هستند وارد مزرعه شده و با دو انگشت دست چیدن گل های زعفران را آغاز می کنند آنان که تبحری در این کار دارند دو دستی و با سرعت بالا غنچه ها را می چینند و درون ظرف های تمیز می ریزند. با پیشروی در مزرعه و جمع کردن غنچه ها از ردیف های مشخص کم کم هوا روشن می شود و تلاش ها برای چیدن گل ها قبل از طلوع آفتاب بیشتر.
«سید علی موسوی» زعفران کار 62ساله در حین برداشت محصول زعفران می گوید: یادش بخیر قدیم ها که مردم حوصله بیشتری داشتند و غیرت ها هم قابل تحسین بود طوری به برداشت زعفران در مزارع می پرداختند که جلوی پایشان دیده نمی شد و مجبور بودند از «چراغ توری» برای تامین روشنایی استفاده کنند.
او می افزاید: الان خیلی از افراد به ویژه جوان ها طلوع آفتاب به مزرعه ها می رسند و این موقع جمع کردن زعفران دو اشکال اساسی دارد، اول این که با طلوع آفتاب و تابیدن نور خورشید گل ها از صورت غنچه بودن خارج شده و گلبرگ های آن باز می شود که این کارجمع کردن و چیدن گل ها را دشوارتر می کند.
دوم این که زعفرانی که به صورت غنچه جمع آوری شده عطر و بوی خود را حفظ می کند و از کیفیت بهتری برخوردار است.
این کشاورز درباره گیاه زعفران می گوید: زعفران یک گیاه علفی چند ساله است که دارای پیاز می باشد و معمولا بعد از آبیاری در اواخر شهریور و اوایل مهرماه در آبان ماه محصول می دهد.
مزرعه زعفران با کاشت پیاز زعفران در خرداد ماه آماده می شود و معمولا از هر نوبت کاشت پیاز تا 7 سال محصول برداشت می شود و نگهداری مزرعه و آبیاری به موقع آن کافی است.
او جمع آوری و تمیز کردن گل های زعفران را بسیار پرزحمت می داند و در عین حال می گوید: چون زعفران خواص دارویی و اهمیت فوق العاده ای در اقتصاد خانوارهای روستایی مناطق زعفران خیز دارد از آن به «طلای سرخ» تعبیر می شود.
چیدن گل های زعفران برای من که خیلی عادت به کار در مزرعه را ندارم سخت و زجرآور است ولی زنان و مردان این دیار تند و تند گل ها را از درون قندیل ها (کاسبرگ) بیرون می کشند و احساس لذت می کنند. لمس کردن گل های ظریف و غنچه های نشکفته در بامداد یک روز سرد پاییزی امید به کسب روزی حلال را در همه اهالی افزایش داده است. این جا عرصه رقابت سالم است رقابتی در چیدن گل زعفران و هرکس بهتر و بیشتر گل جمع آوری کند برنده این مسابقه است.
برداشت زعفران شامل چیدن گل ها به منظور جداسازی کلاله از سایر قسمت های آن است و برداشت این گل ها نسبت به سایر زراعت ها بسیار حساس و قابل توجه است، به محض ظاهر شدن اولین گل در مزرعه برداشت آغاز می شود و این کار هر روز با بالا آمدن و رویش گل جدید باید تکرار شود.
عمر گل زعفران 3 یا 4 روز است و اگر برداشت نشود از بین خواهد رفت و همان طور که اشاره شد تاخیر در جمع آوری آن و قرار گرفتن آن در معرض هوای گرم، باد و نور خورشید رنگ و بوی آن را از بین می برد و از مرغوبیت آن کاسته می شود.
به گفته مطلعان، زمان برداشت محصول زعفران در استان های خراسان از اواخر مهرماه تا اوایل آذرماه نسبت به موقعیت و زمان اولین آبیاری متغیر است. دوره گل دهی مزارع زعفران 15 تا 25 روز است که در روزهای اول مقدار محصول کم و از روزهای هفتم تا دهم افزایش می یابد.
گل های مزرعه پس از سه ساعت کار مدام کارگران جمع آوری می شود. گل ها از سبدها و زنبیل های بهداشتی به ظروف بزرگ تری منتقل و با خودرو به خانه حمل می شود اولین برنامه توزین گل های جمع آوری شده است، امروز گل های جمع آوری شده 32 کیلوگرم است، این گل ها روی پارچه های تمیز و در محل سردی تخلیه و نگهداری می شود تا زمان پاک کردن آن ها برسد.
کارگران آبی به سر و صورت می زنند و با چای داغ و استراحتی کوتاه آماده صرف صبحانه می شوند. پس از جمع شدن سفره صبحانه، سفره دیگری پهن می شود، زیرانداز بزرگی مخصوص پاک کردن زعفران، اعضای خانواده و کارگران دور تا دور خانه می نشینند و هر کدام گل های زعفران آماده تمیز شدن را جلویشان می گذارند.
جداسازی زعفران ها
عده ای جداسازی کلاله از گلبرگ زعفران را به صورت دسته انجام می دهند، آن ها با جدا کردن کلاله با انتهای سفید رنگ آن و قرار دادن آن در لا به لای انگشتان دست زعفران را به صورت دسته، جمع کرده و آماده خشک شدن می کنند. این دسته ها بعد از انتقال به یک مکان با هوای مناسب، روی پارچه های سفید رنگ و توری های ابریشمی به صورت لایه های نازک تر پهن و به مرور خشک می شود. زعفران های خشک شده پس از دسته بندی به صورت جالبی با نخ های قرمز رنگ پیچیده و دسته بندی می شود. این زعفران ها را دسته یا «دخترپیچ» می گویند.
برخی کارگران هم به سبک و سیاق امروزی ها زعفران را به صورت پوشال تمیز می کنند. در این روش کارگران کلاله زعفران را از قسمت به هم چسبیده شدن 3 شاخه آن جدا کرده و آن ها را درون ظرفی می ریزند. این کلاله های قرمز رنگ زعفران پس از آن داخل الک هایی از پارچه ابریشم ریخته شده و روی هیترهای برقی مخصوص خشک کردن زعفران در شرایط کاملا بهداشتی قرار گرفته و در فاصله زمانی مشخص خشک می شود.
این نوع زعفران را «پوشال »می نامند که قیمت آن به نسبت زعفران دسته بیشتر است.
برخی هم زعفران را به صورت ویژه و فقط با کلاله های تک دانه ای جمع آوری و خشک می کنند که این نوع زعفران را سرقلم یا ممتاز می گویند و مشتریان خاص و قیمت بالایی هم دارد. پاک کردن زعفران که در برخی روستاهای خراسان رضوی به «گل پاک کردن» و «زعفران پر کردن» و «گل پران» معروف است حال و هوای خاص خود را دارد، هرکس سر این سفره سرگرم کارش است و هم زمان بزرگ ترها از قصه های تلخ و شیرین زندگی و خاطرات کهن می گویند و این کار تا پاسی از شب ادامه دارد.
لذت این کار دور هم بودن اعضای خانواده و تشکیل کانونی گرم است که در شب های بلند پاییزی با صرف آجیل و انار لحظات مناسبی را برای آن ها به ارمغان می آورد.
دست های خسته و چهره های کسل را استراحتی باید تا خروس خوان صبح دوباره عازم صحرا شوند، آخر این روزها روز کار و تلاش است و شلوغی کار در مزرعه و خانه سبب شده برادر و خواهرها هم نتوانند کمک کار همدیگر شوند، این جا هرکس از خودش مزرعه ای دارد و کار و باری. برای مشارکت دانش آموزان در امر جمع آوری زعفران هم هر ساله ساعت شروع کلاس ها در مدارس یکی دو ساعت به تاخیر انداخته می شود و جوانان و نوجوانان هم در عرصه جمع آوری طلای سرخ مشارکت فعالی دارند و این گونه است که زعفران فقط در مقوله برداشت و فرآوری یک فرهنگ منحصر به فرد و خاص دارد و از این رو در خراسان رضوی امسال «فرهنگ و فرآوری زعفران» در فهرست میراث معنوی و ملی کشور به ثبت رسیده است. این فرهنگ ها، آیین ها و رسوم ارزنده و همیاری و همراهی را باید پاس داشت و در راه ترویج آن کوشید.
یک پیرمرد سال خورده که سالیان متمادی با کاشت، داشت و برداشت زعفران سر و کار داشته است از عجایب این گیاه می گوید و قدمت زعفران را در خطه خراسان بیش از 700 سال بیان می کند. «کربلایی حسن » می افزاید: این گیاه رنگی و گران بهای چندین ساله بدون ساقه است و پیاز دارد و چون در خاک کویر به عمل می آید به طلای سرخ و یا طلای کویر شهرت یافته است.
از هر 150 گل ، یک گرم زعفران و از هر 147 هزار گل تازه یک کیلوگرم زعفران خشک به دست می آید.
به گفته او بهترین نوع زعفران، زعفرانی است که به آن دخترپیچ می گویند، یعنی صد در صد طبیعی است و سرریشه دست نخورده است و احتمال تقلب و غش در آن نیست.
زعفران که به گل سلامتی، سلطان ادویه ها و طلای سرخ معروف است ارزشمندترین رستنی ایران می باشد و به علت دارا بودن خواص متعدد درمانی، غذایی و مصارف شیمیایی جایگاه ویژه ای دارد.
او می گوید: نگرانی زعفران کاران این خطه کویری کاهش شدید قیمت محصول در سال جاری، فعالیت رقبا در کشورهایی چون افغانستان و نبود حمایت های صنفی از تولیدکنندگان داخلی است.
زعفران کاران، کم مصرف ترین ها
حکایت عجیبی است، زعفران کاران و کسانی که با زحمت بسیار طلای سرخ را تولید و روانه بازار می کنند خود کمترین مصرف را دارند. گپ و گفت ما با جمع کثیری از زعفران کاران در استان های خراسان حکایت از آن دارد که مصرف سالانه آنان به ویژه خانوارهایی که در سال 2 تا 5 کیلو زعفران خشک تولید می کنند تنها 10 گرم است.
آنان که از بسیاری از خواص زعفران بی اطلاع هستند عمده مصرف خانگی زعفران را در عطر و رنگ دادن برنج دارند و بس. حکایت «کوزه گر از کوزه شکسته آب می خورد» این جا واقعیت عینی دارد، بسیاری از زعفران کاران ترجیح می دهند با فروش این محصول به پول آن دست یابند و آن را صرف امور خانه و زندگی خود کنند

کلمات کلیدی :